بررسی تحولات ناحیه ی قفقاز در عصر سلجوقی

دوره ی حکومت سلاجقه ی بزرگ که سالهای (431 – 511 ق) را در بر می گیرد. جنگهای برون مرزی بیشتر شده و مرزهای دولت سلجوقی تا سواحل دریای مدیترانه کشیده شد. در این دوره حکومتهای محلی مطیع دولت سلجوقی بودند و حکومت سلجوقی در اموراین حکومتهای محلی نفوذ داشت. این روند اطاعت پذیری تا پایان حکومت ملکشاه ادامه داشت اما بعد از مرگ وی به دلیل ضعف سلاجقه بر اثر نزاعهای جانشینی و اختلافات داخلی نفوذ سلاطین بر حکومتهای محلی کاستی گرفت. در این مقطع پس از درگیریهای مقدماتی دوران طغرل، در زمان آلپ ارسلان وی برای تثبیت بخشیدن به حکومت خویش، دامنه ی فتوحات خود را گسترش داده و بسیاری از سرزمینها و قلعه های گرجستان و ارمنستان را فتح کرد، او با فتح آنی، زمینه های لشکرکشی امپراطوری روم را فراهم آورد و با شکست بیزانس در نبرد ملاذگرد 463ق. نفوذ روم شرقی را بر ارمنستان از بین برد. در دوره ی اول حکومت سلاجقه عراق که از سالهای 511ق. تا 590ق. را شامل می شود، با ضعف قدرت نظارتی سلجوقیان در قفقاز، نفوذ گرجیان در قفقاز بیشتر شد. در این مقطع مجددا حکومتهای محلی قفقاز شکل گرفته و برای مدتی از تسلط سلاجقه بیرون آمدند و حتی برای کسب استقلال، با گرجیان همکاری کردند. گرجستان در این دوره توانست تفلیس را از سلطه ی سلاجقه بیرون آورد. در دوره ی اتابکان آذربایجان (621-550ق) که بر سلاطین سلجوقی عراق مسلط بودند قدرت در دست اتابکان قرار گرفت. قلمرو آنها شامل عراق، آذربایجان و بخشهای جنوبی قفقاز بود. اما به تدریج به آذربایجان محدود گردید. آنها در طول حاکمیت خویش، از قسمتهای شمال آذربایجان و جنوب قفقاز در برابر حملات گرجیان حفاظت کردند. در این مقطع، حملات گرجیان بر مناطق قفقاز بیشتر شد و توانستند شمال ارمنستان را از سلطه ی سلجوقیان بیرون آورند. در زمان ضعف اتابکان حملات گرجیان تا مرند در آذربایجان کشیده شد. اما ورود مغولان به نفوذ و سیاستهای توسعه طلبانه ی گرجیان خاتمه داد و ایران تحت حاکمیت مهاجمین جدید قرار گرفت.